پوکی استخوان چیست ؟ و راه های درمان آن
پوکی استخوان یا “استئوپروز” Osteoporosis به معنی کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوان کم شده و شکننده میشود و این یعنی احتمال بروز شکستگی استخوان. پیشرفت پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج و بدون هیچ علائمی رخ میدهد, تا وقتی که شکستگی بوجود میاید.
قسمت های عمده بدن که دچار پوکی استخوان می شوند : ستون مهره، لگن، مچ دست و دنده ها بیشتر دیده میشود, هرچندکه در هر کجای بدن می تواند رخ دهد.
پوکی استخوان
پوکی استخوان در بعضی افراد بیش از دیگران دیده میشود. بطور معمول تراکم استخوان مردان بیش از زنان است پس زنان بیش از مردان دچار پوکی استخوان میشوند و این بیماری در افراد لاغر و در کسانی که در فامیل نزدیک خود سابقه پوکی استخوان دارند بیشتر دیده میشود.
پوکی استخوان یکی از ده بیماری رایج و مهم در دنیا به شمار می آید. امروزه این بیماری را باید یک فاجعه دانست، چرا که شمار زنان مبتلا به این بیماری 200 میلیون نفر در دنیا گزارش شده است. با افزایش سن امید به زندگی این تعداد مبتلایان نیز بیشتر میشود به نحوی که پیش بینی میشود تا سال 2050 شمار مبتلایان به 42% خواهد رسید.
علت های پوکی استخوان
- پیری
- ژنتیک
- تغذیه
- عادات
- دارو
- بیماری
دوران یائسگی زنان شایع ترین علت پوکی استخوان است. با پایین آمدن استروژن در بدن زنان در کنار کمبود مواد معدنی مانند؛ کلسیم، پروتئین و ویتامین D و کصرف مواد مانند سیگار باعث پوکی استخوان میشود.
در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، بدن این کمبود را از بافت‌های استخوانی می‌گیرد و این کار در طول زمان باعث فقر استخوان‌ها از لحاظ مواد معدنی و در نتیجه پوکی استخوان می‌گردد. همچنین با بالا رفتن سن تخریب بافت استخوانی بیش از ساخت آن میشود و با گذشت زمان و در دوران کهنسالی این عارضه بروز می‌کند. برخی از بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید، کم‌کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ و دیابت و مصرف برخی داروها مثل کورتن و لووتیروکسین ٬فورزماید، هپارین ٬فنیتوئین نیز در طول زمان باعث پوکی استخوان می‌گردند. عوامل دیگری نیز مثل کم‌تحرکی یا کمبود وزن بیش از ۱۰٪ نسبت به وزن دوران جوانی یا بی‌ام‌آی کمتر از ۱۹ ٬عوامل وراثتی و اعتیاد به الکل باعث پوکی استخوان هستند.[۶][۷][۸] باور بر این بود که مصرف بیش از اندازه کافئین از فاکتورهای خطر است اما تحقیقات تازه نشان میدهد ارتباط زیادی بین استئوپروزی و مصرف کافئین وجود ندارد.
پیری
استخوان یک بافت زنده است و در درون آن سلول های مختلفی فعالیت می‌کنند. دسته ای از این سلول‌ها بنام استئوبلاست Osteoblast مرتباً در حال استخوان سازی هستند و دسته‌ای دیگر بنام استئوکلاست Osteoclast وظیفه جذب استخوان را دارند. پس استخوان‌های بدن ما دائماٌ در حال جذب شدن و جایگزین شدن با مواد نو است.
در سنین جوانی استخوان بیشتر ساخته میشود تا جذب شود ولی حدوداً بعد از 35 سالگی به ازای موادی که از استخوان برداشته میشوند مواد کمتری جایگزین میشوند و این فرایند موجب میشود که بتدریج مقدار ماده تشکیل دهنده استخوان و در نتیجه تراکم و استحکام آن کاهش یابد. بعد از سنین جوانی و با افزایش سن، حجم توده استخوانی کاهش یافته و خطر شکستگی استخوان افزایش می‌یابد. در سنین یائسگی شدت پیشرفت روند از دست دادن تراکم استخوان، به ناگهان زیاد میشود بطوریکه خانم‌ها در 10 سال اول یائسگی ممکن است نیمی از تراکم استخوان‌های بدنشان را از دست بدهند.
ژنتیک
در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی دارند، افراد لاغر اندام و افراد با پوست خیلی روشن احتمال استئوپروز یا پوکی استخوان بیشتر است. نژاد آفریقایی استخوان های سفت‌تری تا نژاد سفید دارند.
تغذیه
- کاهش دریافت کلسیم و ویتامین دی از طریق مواد غذایی، موجب پوکی استخوان میشود.
- خوردن نمک را کمتر کنید.
- بهتراست از مصرف نوشابه و قهوه خودداری کنید، اگر قهوه می‌نوشید آن را با شیر مصرف کنید.
عادات
کسانی که کار پشت میز نشینی دارند و ورزش و فعالیت بدنی کمی دارند و کسانی که عادت به مصرف سیگار یا الکل دارند بیشتر مبتلا به پوکی استخوان و استئوپروز میشوند.
دارو
مصرف داروهای حاوی کورتیکوستروئید و مصرف هپارین و فنی توئین میتواند موجب پوکی استخوان شوند.در کسانی که به علت ابتلا به سرطان تحت شیمی درمانی هستند پوکی استخوان بیشتر دیده میشود.
بیماری
در بیماری های زیر احتمال پوکی استخوان بیشتر است
- بیماری گوارشی منجر به سوء جذب
- سطح پایین تستوسترون در مردان
- آمنوره (قطع عادات ماهانه در زنان)
- وجود بیماری مزمن مانند روماتیسم مفصلی یا نارسایی مزمن کبد
- کم کاری غده تیروئید
- بیحرکت یطولانی مدت مانند کسی که سکته مغزی کرده است
- پرکاری غده پاراتیروئید.
پیشگیری از پوکی استخوان
مصرف مناسب کلسیم
در سنین رشد بدن ما به مقادیر فراوانی از کلسیم برای ساختن استخوان نیاز دارد. در سنین جوانی تا آنجا که ممکن است باید سعی کنیم تا بدن ما استخوان بیشتری بسازد و این یک سرمایه گذاری ارزشمند برای آینده ما است. هرچه در جوانی بدن ما استخوان کمتری بسازد در سنین پیری زودتر به استئوپروز دچار میشویم.
البته سن ما هر چه باشد بدن ما برای حفظ سلامت استخوان هایش نیاز به کلسیم دارد. بعد از سنین رشد، بدن روزانه مقداری کلسیم خود را از دست میدهد و این مقدار باید به توسط تغذیه مناسب جایگزین شود. اینکه بدن شما به چه مقدار کلسیم نیاز دارد بسته به سن شما و دیگر عوامل متغیر است.
بطور متوسط :
- مردان و زنان بین 18-9 سال به روزی 1300 میلیگرم کلسیم نیاز دارند
- مردان و زنان بین 50-19 سال به روزی 1000 میلیگرم کلسیم نیاز دارند
- زنان باردار به روزی 1300 میلیگرم کلسیم نیاز دارند
- زنان بالای 50 سال به روزی 1200 میلیگرم کلسیم نیاز دارند.
مهمترین منبع طبیعی کلسیم لبنیات است. بطور متوسط یک لیتر شیر یا یک لیتر ماست حاوی 1000 میلیگرم کلسیم است.
مصرف کافی ویتامین دی
بدن شما برای سالم نگه داشتن استخوان‌هایش روزانه به 800-400 واحد ویتامین دی نیاز دارد. در صورتیکه به اندازه کافی در معرض نور آفتاب قرار می‌گیریم بدن ما میتواند این مقدار از ویتامین دی را بسازد وگرنه باید از مواد خوراکی و یا مکمل‌ها برای دریافت این مقدار از ویتامین دی استفاده کنیم.
فعالیت بدنی منظم
همانطور که عضلات بدن برای قوی ماندن نیاز به کلسیم دارند استخوان‌ها هم به این ماده نیازمندند. در هر سنی که باشید بدن شما به فعالیت بدنی و ورزش نیاز دارد. ورزش‌هایی که در آنها سرپا هستیم مانند راه رفتن و دویدن و کوه نوردی در حفظ تراکم استخوان‌ها بسیار مفیدترند.
درمان پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان از طریق دارو درمانی
بعضی داروها موجب کند شدن روند کاهش استخوان میشوند. داروهای دیگری نیز هستند که ممکن است پوکی استخوان را درمان کنند، گرچه تاثیربخشی آنها هنوز مورد بررسی می‌باشد. قبل از آغاز هرگونه دارو درمانی درباره فواید و ضررهای آن با پزشک خود صبحت کنید. کلسیم کافی در برنامه غذایی خود بگنجانید، کلسیم کافی میتواند موجب پیشگیری و درمان پوکی استخوان شود. از این رهنمودها استفاده کنید. میزان توصیه شده مصرف کلیسم در هر روز برای بانوان بین سنین 11 تا 24 سال هستند 1200 – 1500 میلیگرم، برای زنان باردار یا شیر می‌دهند 1200 – 1500 میلی گرم، برای آنهایی که 25 تا 49 ساله هستند (قبل از یائسگی) 1000 میلیگرم، برای آنهایی که 50 تا 64 ساله هستند (بعد از یائسگی) 1000- 1500 میلیگرم و برای آنهایی که 65 ساله و به بالا هستند 1500 میلیگرم می‌باشد.
درمان پوکی استخوان با مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم
بهترین راه جذب کلسیم مصرف غذاهای پر از کلسیم است.
منابع غذایی کلسیم؛ لبنیات نظیر شیر کم چرب، پنیر و ماست کم چرب، ماهی‌های نرم استخوان، نظیر کنسرو ماهی آزاد و ساردین، سبزیجات تازه، خشکبار، حبوبات، سویا. دقت به نیاز کلسیم مصرفی نیز مفید است. اگر مجبورید قرص یا شربت کلسیم مصرف کنید: از دکترتان بخواهید که مناسب‌ترین نوع و دوز آن را برای شما توصیه کند. همه برچسب‌ها را به دقت بخوانید و همه داروهای یاد شده را به یکباره نخورید، در طول روز بین مصرف آنها فاصله بگذارید.
ویتامین D : ویتامین دی از جمله ویتامین های اصلی جذب کلسیم است که از مهمترین منابع ویتامین D ؛ نورآفتاب و ماهیان چرب است. البته دقت کنید زیاد قرار گرفتن در مقابل آفتاب، میتواند موجب ابتلا به سرطان پوست شود !.
اگر شیر نمی توانید مصرف کنید از مواد خوراکی لبنی که هضم آسانی دارند استفاده کنید. با بدست آوردن استروژن می توان روند از دست رفتن استخوان را کن یا کاملا متوقف کرد.
فواید ورزش و پوکی استخوان
ورزش یکی از بهترین راه‌ها برای حفظ سلامتی بدن است. بهتر است ورزش‌هایی را انجام دهید که وزن بدن شما را تحمل می‌کنند و موجب فشار بیشتر و اضافی روی استخوان ها نمی‌شوند. مانند: راه رفتن، راهپیمایی، دوی آهسته، نرمش (ایروبیک) و تنیس اشاره کرد.
هفته‌ای 3-5 بار و هر بار به مدت 20-60 دقیقه ورزش فوایدی محسوس دارد. اگر نمی‌توانید مرتبا ورزش کنید، سعی کنید به مدت 20 دقیقه یا بیشتر فعالیت جسمانی معتدلی در اغلب روزهای هفته داشته باشید. حتی یک قدم زدن سریع روزانه به کاهش از دست دادن استخوان کمک می‌کند.
ورزش کمک می‌کند تا عضلات و استخوان‌ها را تقویت کنید. کارایی قلب خود را افزایش دهید. وزن خود را کنترل کنید. اقدامات دیگری مانند؛ کاهش استرس و بهبود در تعادل و چالاکی که میتواند مانع از زمین خوردن شما گردد.
سیگار نکشیدن؛ اگر می توانید اقدام به ترک کردن سیگار کنید یا سعی کنید مقدار مصرف خود را کمتر کنید.
علائم پوکی استخوان در خانم‌ها – پوکی استخوان در زنان – عوامل پوکی استخوان – عکس پوکی استخوان – پیشگیری از پوکی استخوان – پوکی استخوان + درمان گیاهی – پوکی استخوان در جوانی – درمان قطعی پوکی استخوان